Στην Αυστραλία και συγκεκριμένα στη Βικτόρια υπάρχει μια μικρή κωμόπολη που λέγεται Λήμνος και όπου ζουν αρκετοί ομογενείς που κατάγονται από το ομώνυμο νησί του Βόρειου Αιγαίου. Ακόμη ένα νοσοκομείο στη Δυτική Αυστραλία φέρει το ίδιο όνομα. Ωστόσο το «Λήμνος» δεν δόθηκε στη μικρή πόλη λόγω των χιλιάδων Λημνίων που ζουν στη χώρα των καγκουρό.
Ονομάστηκε έτσι από Αυστραλούς στρατιώτες που πέρασαν από το νησί του Ηφαίστου κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Η Λήμνος τότε υπήρξε το ορμητήριο των Αυστραλών προς την Καλλίπολη. Με τα χρόνια η συμβολή της αυτή υποβαθμίστηκε και τώρα με πρωτοβουλία ομογενών και Αυστραλών πολιτικών γίνεται μια προσπάθεια για να αναδειχτεί και πάλι.
Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή:
Πολλές δεκάδες χιλιάδες Αυστραλοί αναμένεται να επισκεφθούν το 2015 την Καλλίπολη της Τουρκίας για να τιμήσουν την εκατοστή επέτειο της αιματηρής απόβασης Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών, μια επέτειο που έγινε γνωστή ως Anzac Day.
Ηδη οι προετοιμασίες έχουν ξεκινήσει από τώρα και οι ομογενείς ανέλαβαν πρωτοβουλίες για να μη μείνει η Λήμνος έξω από το πρόγραμμα των εκδηλώσεων. Υστερα από πρωτοβουλία του καταξιωμένου Λήμνιου μουσικοσυνθέτη της Μελβούρνης Παντελή Βολάρη έγινε η πρώτη σύσκεψη στο πολιτειακό κοινοβούλιο της Βικτόρια με τη συμμετοχή εκπροσώπων λημνιακών σωματείων, άλλων ομογενειακών φορέων αλλά και ομογενών πολιτικών, κυρίως των Γιάννη Πανταζόπουλου και Λι Βαρλάμη. Ο τελευταίος έλκει την καταγωγή του από τη πανέμορφη Λήμνο.
Σε συνεργασία δε με τον δημόσιο οργανισμό τουρισμού οι ομογενείς θέλουν να οργανωθεί μαζική εκδρομή το 2015 στη Λήμνο και να περάσουν και από εκεί τα δύο πλοία που θα μεταφέρουν Αυστραλούς στρατιωτικούς στην Τουρκία για τις εορταστικές εκδηλώσεις.
Υπενθυμίζουμε εδώ ότι για τους Αυστραλούς η σφαγή των στρατιωτών τους στην Καλλίπολη θεωρείται η πιο σημαντική στιγμή για το έθνος τους, γιατί «για πρώτη φορά σηματοδότησε τη δημιουργία αυστραλιανής συνείδησης». Το ιστορικό της απόβασης, που έχει και μεγάλο ελληνικό ενδιαφέρον, έχει ως εξής:
Συμμαχικές δυνάμεις
Το πρωινό της 25ης Απριλίου 1915 15.000 άπειροι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες, κατόπιν διαταγής των Αγγλων αξιωματικών τους, αποβιβάστηκαν στις ακτές της Καλλίπολης στα Δαρδανέλια, κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Στόχος τους, να καταλάβουν τα Στενά και να επιτρέψουν στους Ρώσους συμμάχους τους στην Αντάντ να περάσουν με τα πλοία τους τον Ελλήσποντο και να ανοιχτούν στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο.
Παρά το γεγονός ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος δεν απειλούσε άμεσα την εδαφική ακεραιότητα της Αυστραλίας, η τότε κυβέρνηση της χώρας αποφάσισε, ως μέλος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και λόγω συνταγματικής της υποχρέωσης απέναντι στη Μεγάλη Βρετανία, να λάβει μέρος στον πόλεμο. Στην Καλλίπολη θα ήταν η πρώτη φορά που η νεοσύστατη Αυστραλιανή Αυτοκρατορική Δύναμη, όπως ονομάστηκε, θα έπαιρνε μέρος σε πολεμική αναμέτρηση.
Ολα ξεκίνησαν ένα πρωινό του Νοεμβρίου του 1914, όταν από το λιμάνι Αλμπανι της Δυτικής Αυστραλίας έφυγαν η 1η Μεραρχία Πεζικού και η 1η, η 2η και η 3η Ελαφρά Ταξιαρχία Ιππικού. Αρχικά ήταν προγραμματισμένο να ταξιδέψουν στη Βρετανία, όπου και θα εκπαιδεύονταν. Η έλλειψη υποδομής, όμως, είχε ως αποτέλεσμα να μεταφερθούν σε εκπαιδευτικά στρατόπεδα των συμμαχικών δυνάμεων στην Αίγυπτο.
Παρέμειναν εκεί επί περίπου τρεις μήνες. Εν τω μεταξύ έφταναν στην Αίγυπτο και άλλοι Αυστραλοί στρατιώτες.
Στις αρχές Μαρτίου του 1915 δόθηκε η ειδοποίηση από την κεντρική διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων για την εκστρατεία κατάληψης των Στενών των Δαρδανελίων, και η στρατιωτική δύναμη των Αυστραλών και των Νεοζηλανδών θα χρησιμοποιούνταν γι' αυτή την επιχείρηση. Στην Ελλάδα ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ελπίζοντας ότι η κατάληψη των Στενών θα είχε ως αποτέλεσμα τη διεκδίκηση της Κωνσταντινούπολης, έδωσε την άδεια στη Μεγάλη Βρετανία να χρησιμοποιήσει τη Λήμνο ως ναυτική βάση.
Ετσι στις 4 Μαρτίου 1915 οι πρώτοι Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες από τις ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps) πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους σε ελληνική γη. Το λιμάνι του Μούδρου με τα απάνεμα αλλά πολύ βαθιά νερά τούς υποδέχτηκε. Η στεριά, όμως, δεν ήταν και τόσο φιλική γι' αυτούς.
Η ξερή γη (έντονο χαρακτηριστικό της λημνιακής φύσης), οι γυμνοί λόφοι και η έλλειψη νερού δεν υπόσχονταν την καλύτερη διαμονή. Παρ’ όλα αυτά, για πολλούς το ηφαιστειογενές τοπίο της Λήμνου ήταν ασυγκρίτως καλύτερο από την έρημο και τη ζέστη της Αιγύπτου. Οι πρώτες εντυπώσεις του στρατιώτη Τ.Α. Μάιλς για τους Ελληνες: «Οι κάτοικοι του νησιού ζουν σε πρωτόγονες συνθήκες. Εχουν μικρά σπίτια και αρκετοί από τους άνδρες φορούν προβιές αρνιών και περπατούν ξυπόλυτοι ή φορούν σκληρά παπούτσια».
Οι ξένοι στρατιώτες άρχισαν σιγά σιγά να ξεθαρρεύουν και να συναναστρέφονται τους Ελληνες κατοίκους. Ο σηματωρός Ν.Κ. Χάρβεϊ γράφει στα απομνημονεύματά του: «Δεν είχαμε αρκετά ξύλα, σε αντίθεση με το αλκοόλ, που ήταν μπόλικο. Κάθε μαγαζί στη Λήμνο ως το τέλος του Μαρτίου πουλούσε μπίρα και κονιάκ.
Υπήρχε έλλειψη καύσιμων ξύλων. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν μικρά κομμάτια κάρβουνου για να μαγειρέψουν. Μετά ήρθε το Πάσχα τους και με μεγάλη περιέργεια παρακολουθούσαμε τον τρόπο με τον οποίο το γιόρταζαν. Οι καμπάνες των εκκλησιών τους χτυπούσαν συχνά και για περίπου δύο μέρες δεν σταματούσαν καθόλου. Την ημέρα του Πάσχα ήρθαν στο στρατόπεδο οι Ελληνες και μας πρόσφεραν κόκκινα αβγά και άλλα δώρα».
Στις 20 Απριλίου 1915 το λιμανάκι του Μούδρου πλημμύρισε από πολεμικά πλοία των συμμαχικών δυνάμεων. Ο Τ.Α. Μάιλς γράφει: «Κανένα άλλο λιμάνι του κόσμου εκείνες τις μέρες δεν είχε περισσότερα πλοία απ' αυτό το λιμανάκι της Λήμνου». Είχε έλθει η ώρα της μάχης. Οι Αυστραλονεοζηλανδοί ξεκίνησαν από την ελληνική γη το απόγευμα της 24ης Απριλίου για να επιτεθούν στην Καλλίπολη και να πάρουν τον έλεγχο των Στενών από τους Τούρκους.
Οι επιχειρήσεις, που κράτησαν έως τον Ιανουάριο του 1916, στέφθηκαν με παταγώδη αποτυχία. Κάπου 2.000 Αυστραλοί βρήκαν τραγικό θάνατο εκείνο το πρωινό της 25ης Απριλίου 1915, αφού οι Τούρκοι, που ανήκαν στο αντίπαλο στρατόπεδο των Κεντρικών Δυνάμεων, τους περίμεναν κρυμμένοι στις ακτές της Καλλίπολης και τους αποδεκάτισαν. Τους επόμενους μήνες άλλοι 11.000 Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες άφηναν την τελευταία τους πνοή στα μέρη εκείνα. «Χρειάστηκαν δέκα χρόνια για να παρθεί η αρχαία Τροία, που βρισκόταν στα ίδια Στενά. Τώρα καταλαβαίνω πόσο δύσκολο είναι να κατακτήσουμε τα Στενά αυτά» παραδέχτηκε ο στρατηγός της συμμαχικής δύναμης sir Ιαν Χάμιλτον, μετά την πρώτη μάχη στα Δαρδανέλια.
Εθνική ομοψυχία
Η σφαγή στάθηκε αφορμή για να δημιουργηθεί κλίμα εθνικής ομοψυχίας στην Αυστραλία και να πάρει σάρκα και οστά το όνειρο της δημιουργίας του αυστραλιανού έθνους. Το 1901 οι βρετανικές αποικίες της Αυστραλίας είχαν ενωθεί και είχαν δημιουργήσει το ομόσπονδο αυστραλιανό κράτος, που όμως δεν είχε ακόμα συνοχή, κάτι που του προσέφερε η θυσία της Καλλίπολης.
Στην απόβαση πήραν μέρος και 12 Ελληνοαυστραλοί: ο δεκανέας Τζακ Μαρκ, ο υποδεκανέας Τζον Ζαβιτσάνος και οι στρατιώτες Πέρσυ Κουκουσάκης, Κώστας Αρώνης, Γιώργος Κρίτον, Ρόμπερτ Κρόκος, Αθα Χάλκας, Λεωνίδας Μανούσου, Γιώργος Πάπας, Πίτερ Ράντος, Ρόι Ραλφ και Αναστάσιος Ρεμπέα. Ο μόνος άτυχος υπήρξε ο 24χρονος (μάγειρας) Πίτερ Ράντος, που έπεσε στο πεδίο της μάχης.
Κάθε χρόνο στις 25 Απριλίου η Αυστραλία τιμά με εκδηλώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο την επέτειο αυτή, με επίκεντρο την Καλλίπολη. Στη Λήμνο, που αποτέλεσε πέρασμα για την απόβαση της Καλλίπολης (και πολλοί Αυστραλοί βρήκαν καταφύγιο μετά την καταστροφή), υπάρχουν δύο συμμαχικά νεκροταφεία, ένα μνημείο και δύο λεωφόροι για να θυμίζουν το πέρασμα των Αυστραλονεοζηλανδών από την ελληνική γη.
Τώρα γίνεται προσπάθεια η Λήμνος να γίνει και ετήσιος τόπος προσκυνήματος για τους Αυστραλούς, ξεκινώντας από το 2015 με τις μεγάλες εκδηλώσεις.
Σωτήρης Χατζημανώλης
